فعالیتهایی که زمانی با موقعیت شرکت همسو بودند، با گذر زمان و فشار رشد، وادار به مصالحههایی میشوند که در ابتدا تقریباً نامحسوس هستند. تغییرات تدریجی که هر کدام در زمان خودش عاقلانه و قابل توجیه به نظر میرسیدند، شرکت را به سمت همگنی با رقبای خود سوق داده و کسبوکار را به خطر میاندازند. شرکتها به مرور و در اثر تمایل به توسعه در تله رشد میافتند و کارهایی را در قالب طرحهای توسعه انجام میدهند که در راستای موقعیتشان نیست. در صنایع سنگین مانند فولاد، این موضوع بهوضوح قابل مشاهده است. بیایید نگاهی به صنعت آلیاژی بیندازیم.
فولاد آلیاژی، فولادی غیر از فولادهای کربنی معمول است که در پروژههای عمرانی استفاده میشود. این نوع فولاد کاربرد وسیعی در صنایع خودروسازی، ماشینسازی، نفت، گاز و پتروشیمی، ابزارسازی، نیروگاهی، ریلی، لوازم پزشکی و جراحی و سایر صنایع ویژه دارد. یک قانون ناگفته در صنعت وجود دارد و آن این است که میزان مصرف فولاد آلیاژی هر کشور نشاندهنده میزان گسترش صنعت در آنجاست. در ایران ۳.۵ درصد از تولید فولاد، آلیاژی است که عمده آن را «شرکت فولاد آلیاژی ایران – یاسکو» میسازد.
جایگاه یاسکو در بازار و نظریه مزیت رقابتی پورتر
در بازارهای جهانی ۴۰۰۰ آلیاژ از فولاد ساخته میشود که کار بسیار تخصصی است و یاسکو تاکنون ۴۲۰ آلیاژ را برحسب سفارش مشتریانش ساخته یا میسازد و توانایی ساخت مابقی را هم دارد و از نظر دانش تخصصی فاصلهای با صنعت آلیاژی جهان ندارد. با این حال، طبق نظریه مزیت رقابتی مایکل پورتر، مزیت پایدار در بازار تنها به تواناییهای فنی وابسته نیست، بلکه به انتخاب یک استراتژی متمایز بستگی دارد که ارزش منحصربهفردی برای مشتریان ایجاد کند. موقعیت یاسکو از همان ابتدا بر تولید آلیاژهای خاص و حجم بالا استوار بوده است، اما آیا این مزیت برای حفظ رقابتپذیری کافی است؟
پورتر سه استراتژی رقابتی اصلی را معرفی کرده است:
- رهبری هزینه: ارائه محصولات با هزینه کمتر از رقبا.
- تمایز: ارائه محصولات منحصربهفرد که مشتریان حاضرند برای آنها هزینه بیشتری پرداخت کنند.
- تمرکز: تمرکز بر بخش خاصی از بازار و ارائه خدمات یا محصولات متمایز برای آن.
یاسکو با تکیه بر تمایز در کیفیت تولید و تخصص بالا توانسته است جایگاه خود را حفظ کند، اما با ظهور رقبا و نزدیکی به مرز بهرهوری، تمایز فعلی به خطر افتاده است.
مزیت رقابتی یاسکو: تکرارپذیری و کیفیت بینقص
مزیت رقابتی اصلی شرکت فولاد آلیاژی ایران تولید انبوه فولادهای آلیاژی مطابق با مشخصههای فنی موردنظر مشتریان است که در تمام سال با کیفیتی یکسان و پایدار تولید میشوند. این ثبات در مشخصات فنی باعث شده است که محصول یاسکو برای کاربردهای حساس صنعتی، مانند خودروسازی و تجهیزات پزشکی، بسیار مطلوب باشد. یکی از نقاط تمایز مهم این شرکت، نبود عیوب فیزیکی در محصولات نهایی است. این کیفیت بینقص، بهخصوص در صنایع خودروسازی که نیاز به دقت بالا دارند، مزیت چشمگیری برای یاسکو ایجاد کرده و توانسته است اعتماد مشتریان داخلی و خارجی را جلب کند. ثبات در کیفیت و توانایی رفع نیازهای خاص مشتریان، داراییهای اصلی استراتژیک این شرکت محسوب میشوند.
تاریخچه و پیدایش شرکت فولاد آلیاژی ایران
شرکت فولاد آلیاژی ایران (یاسکو) در پاسخ به نیاز رو به رشد صنایع مختلف کشور به فولادهای آلیاژی تخصصی در سال ۱۳۷۸ تأسیس شد. هدف اولیه این شرکت تأمین فولادهای آلیاژی با کیفیت بالا برای صنایعی مانند خودرو، نفت و گاز، و ابزارسازی بود. با بهرهگیری از فناوریهای روز دنیا و نیروی انسانی متخصص، یاسکو توانست در مدتی کوتاه جایگاه خود را بهعنوان بزرگترین تولیدکننده فولاد آلیاژی در ایران تثبیت کند. موقعیت استراتژیک این شرکت با تمرکز بر تولید آلیاژهای سفارشی، پاسخدهی به نیاز مشتریان خاص، و ایجاد یک زنجیره ارزش یکپارچه در سطح ملی و منطقهای، توسعه یافته است. یاسکو امروز بهعنوان یکی از رهبران صنعت فولاد آلیاژی در خاورمیانه شناخته میشود.
چالشهای رقابت و ضرورت بازنگری استراتژی
صنعت فولاد کربنی به دلیل رکود مسکن و افزایش حجم تولیدکنندهها، جذابیت خود را از دست داد و عاملی شد که بازی در زمین فولاد آلیاژی دشوارتر شود. با فعالتر شدن بازیگرانی مانند مجتمع ذوب آهن پاسارگاد، مجتمع فولاد کویر و دیگر رقبا، فولاد آلیاژی هر روز به مرز بهرهوری نزدیکتر میشود. با استناد به نظریه پنج نیروی پورتر، شدت رقابت در این صنعت به دلیل ورود بازیگران جدید و افزایش قدرت چانهزنی مشتریان افزایش یافته است.
بازگشت به مزیت رقابتی پایدار
یاسکو که زمانی در حاشیه امن تولید میکرد، اکنون باید به پرسشهای کلیدی برای بازتعریف مزیت رقابتی خود پاسخ دهد:
- کدام یک از انواع محصولات یا خدمات متمایزترین هستند؟
- کدام مشتریان بیشترین ارزش را برای شرکت ایجاد میکنند؟
- کدام فعالیتهای زنجیره ارزش متفاوتترین و مؤثرترین هستند؟
پاسخ به این سؤالات میتواند کمک کند که یاسکو رسوبات روی موقعیت استراتژیک خود را بزداید و تمرکز مجدد بر هسته اصلی کسبوکار خود داشته باشد. طبق نظریه پورتر، شرکت باید به جای تلاش برای رقابت در همه زمینهها، بر نقاط قوت منحصربهفرد خود متمرکز شود.
آینده صنعت آلیاژی و نقش استراتژی
در میدان پرچالش رقابت، تنها شرکتهایی که قادر به ایجاد ارزش منحصربهفرد و همسو کردن فعالیتهایشان با استراتژی کلی هستند، میتوانند بقای خود را تضمین کنند. یاسکو میتواند با تکیه بر تخصص خود در تولید آلیاژهای سفارشی و باکیفیت و بازتعریف موقعیت خود بر اساس نیازهای مشتریان کلیدی، جایگاه پیشرو خود را حفظ کند. انتخاب میان رهبری هزینه، تمایز یا تمرکز، گامی حیاتی برای آینده این شرکت و صنعت فولاد آلیاژی ایران خواهد بود.