صرفهجویی به مقیاس
Economy of Scale
«صرفهجویی به مقیاس» بدین معنی است که با افزایش سطح خروجی محصول تولیدی یا عرضه خدمات در یک شرکت، هزینهها و متعاقب آن قیمت کالا یا خدمت کاهش مییابد. منظور از کلمه «مقیاس» تولید انبوه در کارخانجات تولیدی یک بازه زمانی خاص است. به همین صورت برای یک کسب و کار کوچک، کلمه مقیاس به تعداد مشتریان آن در زمانی خاص مربوط میشود.
برای آشنایی با صرفهجویی به مقیاس، ابتداء باید با مفهوم «هزینه ثابت» و «هزینه متغیر» آشنا شوید.
- هزینه ثابت. اولین قلم از اقلام هزینه، هزینه ثابت است. همانطور که از نامش پیداست، هزینه ثابت همیشه ثابت است و با تعداد تولید تغییر نمیکند. برای مثال یک مغازه خیاطی و یک کارخانه تولید لاستیک خودرو را در نظر بگیرید. محلی که خیاط برای کسب و کار خود اجاره کرده، صرفنظر از اینکه یک مشتری داشته باشد یا نه، هزینهای ثابت به صورت ماهانه دارد یا دستگاههای خط تولید لاستیک برای تولید یک لاستیک تا ده هزار لاستیک ثابت است. به این هزینهها هزینههای ثابت گفته میشود.
- هزینههای متغیر. بخش دیگری از هزینه بنگاههای اقتصادی هزینههایی است که با افزایش تعداد تولید، هزینه آنها نیز افزایش مییابد، برای مثال وقتی تعداد مشتریان خیاطی زیاد شود، هزینه خرید پارچه، نخ، دکمه و مانند آن افزایش مییابد یا برای تولید هر واحد اضافی لاستیک مواد اولیه بیشتری نیاز است. بنابراین هزینههای متغیر با افزایش مقیاس تولید روند فزاینده خواهند داشت.
- هزینه هر واحد. اگر هزینهها را به تعداد تولید تقسیم کنیم، هزینهای هر واحد «Cost Per Unit» به دست میآید. بدیهی است که با افزایش تعداد تولید، هزینه هر واحد تولید شده کاهش مییابد. توجه داشته باشید زمانی که هزینه ثابت سهم بزرگتری از هزینههای متغیر در کسب و کار داشته باشد. برای مثال صرفهجویی به مقیاس یک کارگاه تولید دستی کفش که هزینه متغیر آن که همان مواد اولیه است بسیار پایینتر از کارخانه اتوماتیک تولید کتانی ورزشی است.
کاهش هزینهها
اگر تعداد مشتریان یا تولید محصولات افزایش یابد هزینههای ثابت بر تعداد بیشتری تقسیم شده و هزینهها کاهش مییابد. وقتی هزینهها کاهش یابد، بهای تمام شده کالای ساخته شده کمتر شده و با کاهش قیمت میتوان گوی سبقت را در بازار رقابت ربود. وقتی یک تالار مراسمهای عروسی در هفته میزبان ۲ جشن است، فرض کنید که دریافتی از هر کدام از آنها ۲۰ میلیون تومان باشد، بهتر است یا ۵ جشن داشته باشد و از هر کدام ۱۵ میلیون تومان بگیرد؟ البته حالت دوم با افزایش ۳۵ میلیون تومانی بهتر از حالت اول است.
با استفاده از صرفهجویی به مقیاس است که پاسخ برخی سوالات را در مورد پایین بودن قیمت برخی کالاها جواب داد. برای مثال وقتی میبینید یک عدد اسکوتر تنها ۵۰ هزار تومان است، برایتان این سوال پیش میآید که چطور چنین چیزی ممکن است؟ پاسخ این سوال در تکنولوژی تولید این محصولات است که فرآیند تولید را با هزینه ثابت بالا و هزینه متغیر پایین ممکن کرده است با بالا رفتن میزان تولید این هزینه روی محصولات تولید شده پخش میگردد و تولید آن را با قیمتی که میبینید میسر میسازد.
اصل اساسی نهفته در این مثالها بهرهوری، تکنولوژی و تخصص است. شرکتهای پیشرو در صنعت کشورمان از قبیل بوتان، ایرانرادیاتور و مانند آن با ایجاد تکنولوژیهای جدید، بهرهوری در استفاده منابع متغیر را افزایش دادهاند. وقتی قسمتهای مختلف یک کارخانه با تکنولوژی جدید و سرعت بالا قادر به تولید حجم بیشتری از کالا هستند، تولید کالا در مقیاس بالا صرفهجویی را به ارمغان میآورد. به همین دلیل است که قیمت محصولات (مثلا پکیج شوفاژ دیواری بوتان یا ایرانرادیاتور) در بازار برای تعیین قیمت روز محصولات بسیار مهم است. زیرا فرض بر این است که با بهرهوری و تکنولوژی و تخصصی که در این شرکت وجود دارد، در حال حاضر بهترین قیمتی که میتوان برای محصول تعیین کرد، همین است که توسط این دو شرکت عرضه میشود. این صرفهجویی قدرت استراتژیک شرکتها در تغییر قیمتهای خود را بالا برده، وقتی شما بتوانید کالایی را ارزانتر تولید کنید حجم متقاضیان برای خرید کالای شما افزایش مییابد و با گسترش تولید خود صرفهجویی بیشتر و سود بیشتری نصیبتان میشود. مایکل پورتر به این استراتژی رهبری هزینهها میگوید.
انواع صرفهجویی به مقیاس
به طور کلی صرفهجویی به مقیاس داخلی (در کنترل مدیریت) و خارجی (خارج از کنترل مدیریت) جود دارد.
صرفهجویی به مقیاس داخلی. حاصل دستیابی به اندازه بزرگ هستند. شرکتهای بزرگ قادر به خرید عمدهای بوده و هزینه هر واحد را در مواد مورد نیاز برای تولید محصولات کاهش میدهند.
- فنی. از کارایی فرآیند تولید به دست میآید. به طور کلی هر بار که سازمان تولید خود را دو برابر میکند، هزینههای تولید بین ۷۰ تا ۹۰ درصد کاهش مییابد.
- مدیریتی. زمانی که متخصصان استخدام میشوند، آنها بخشهای مختلف را به صورت کارآمدتری مدیریت میکنند. یک مدیر تدارکات با تجربه، می تواند سفارشات بزرگ را انجام دهد.
- مالی. شرکت دسترسی به سرمایه ارزانتری دارد. شرکتهای بزرگ اعتباری بیشتری داشته و از نرخ بهره پایینتر بهرهمند میشوند.
صرفهجویی به مقیاس خارجی. اندازه یک سازمان باعث میشود مشتریان ترجیح دهند که از آن خرید کنند. اطمینان مشتری به خاطر اندازه بزرگ آن بیشتر است و احتمال بیشتری دارد فروش گستردهای داشته باشند. برای مثال چهار شرکت بزرگ در کشور ما است که سود کاستیک را تولید میکنند، در صورتی که یک خریدار قصد خرید مثلا ۹۰۰ تن سود کاستیک برای صادرات به ازبکستان داشته باشد، ترجیح میدهد که از یکی از این چهار شرکت بزرگ بخرد تا اینکه از تولیدکنندگان خرد که به وفور در صنعت هستند. زیرا هم از پایینبودن هزینه آنها مطئن هست، سفارش خود را به صورت متمرکز در یکجا دریافت کرده و برنامه حمل و نقل آن را میچیند و همچنین تکلیفش در مورد اقلام برگشتی نیز روشن است و میداند که با چه کسی طرف است. به همین دلیل است که اکثر صادرکنندگان ترجیح میدهند به طور مستقیم با یک شرکت بزرگ کار کنند تا اینکه با شرکتهای کوچک یا حتی با نمایندگیهای فروش یک شرکت بزرگ.
- برگشت از فروش. وقتی از یک شرکت بزرگ خریداری میشود، کالاهای معیوب به یک شرکت مشخص عودت میشوند.
- حمل و نقل. متمرکز بودن محل تحویل کالا و تحویل در دفعات کمتر، هزینهها را برای خریدار کاهش میدهد.
- اطمینان از قیمت. از نظر خریداران، قیمتی که یک شرکت با ظرفیت تولید بالا ارائه میدهد، احتمال زیادی دارد که قیمت بهینه برای محصول باشد.
کسب و کارهای کوچک صرفهجویی به مقیاس خارجی ندارند، اما می توانند باهم متحد شوند. آنها میتوانند کسب و کارهای مشابه را در یک منطقه کوچک جمع کنند. این امر به آنها این امکان را میدهد که از صرفهجویی به مقیاس جغرافیایی بهرهمند شوند. به عنوان مثال، مغازههای لوستر با جمع شدن در خیابان لالهزار یا مبلفروشیها در یافتآباد تهران از شرایط جغرافیایی سود میبرند.